Γράφει ο κ. Γρηγόριος Τσιώτος, Χειρουργός, Διευθυντής Α΄ Χειρουργικής Κλινικής του Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ
Ο καρκίνος του παγκρέατος αποτελεί μια ύπουλη ασθένεια, καθώς συχνά δεν εκδηλώνει εμφανή συμπτώματα στα αρχικά στάδια. Η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχημένη θεραπεία.
Ενημερωθείτε για τους παράγοντες κινδύνου, τα συμπτώματα, τις διαθέσιμες θεραπείες και τις προοπτικές της νόσου.
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι από τους όχι συχνούς καρκίνους με ετήσια επίπτωση ένα περιστατικό για κάθε 30000 πληθυσμό. Αυτό σημαίνει ότι στη χώρα μας εμφανίζονται περίπου 300 νέα περιστατικά καρκίνου παγκρέατος κάθε χρόνο. Την τελευταία δεκαετία όμως, η συχνότητά του φαίνεται να αυξάνει και στο προσεχές μέλλον προβλέπεται να αποτελέσει πολύ μεγάλο κίνδυνο για τον πληθυσμό δεδομένης και της επιθετικότητάς του. Οι λόγοι που ο καρκίνος του παγκρέατος έχει γενικά κακή πρόγνωση είναι δύο:
- Προκαλεί συμπτώματα αργά, άρα έχει ήδη προχωρήσει αρκετά την στιγμή που γίνεται η διάγνωση.
- Το πάγκρεας ανατομικά «αγκαλιάζει» σε μεγάλη έκταση την πυλαία φλέβα, η οποία τροφοδοτεί το ήπαρ (συκώτι) και έτσι τα καρκινικά κύτταρα του καρκίνου του παγκρέατος μπαίνουν πολύ γρήγορα σε αυτήν και κάνουν μετάσταση στο ήπαρ.
Τα συμπτώματα του καρκίνου του παγκρέατος εξαρτώνται άμεσα από την εντόπιση του καρκίνου στις διάφορες περιοχές του παγκρέατος, όπως είναι η κεφαλή, το σώμα, ή η ουρά. Αυτά είναι:
- Ο ίκτερος, δηλ. το «κιτρίνισμα» του δέρματος και του λευκού βολβού των ματιών, όταν ο καρκίνος του παγκρέατος βρίσκεται στην κεφαλή του παγκρέατος. Ο ίκτερος οφείλεται στην απόφραξη του χοληδόχου πόρου που μεταφέρει τη χολή προς το έντερο. Έτσι, η χολή παλινδρομεί προς το ήπαρ, μπαίνει στο αίμα και έτσι δίνει το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα. Συχνά ο ίκτερος συνοδεύεται και από έντονο κνησμό («φαγούρα»). Ο ίκτερος είναι ένα κραυγαλαίο σύμπτωμα, προκαλεί πολύ έντονη ανησυχία στον ασθενή και έτσι απευθύνεται γρήγορα σε γιατρό, συνηθέστερα στον οικογενειακό του γιατρό. Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονίσουμε ότι οι περισσότεροι γιατροί συστήνουν πολλές και χρονοβόρες εξετάσεις σκεπτόμενοι ότι ο ίκτερος μπορεί να οφείλεται σε ηπατίτιδα ή σε χολολιθίαση. Αυτό φέρνει απώλεια χρόνου και επιδείνωση του καρκίνου του παγκρέατος. Είναι κρισιμότατο να γίνει πολύ κατανοητό τόσο από τους γενικούς γιατρούς και παθολόγους, όσο και από τον πληθυσμό ότι όταν εμφανιστεί ίκτερος, το πρώτο και κρισιμότερο μέλημα είναι να αποκλειστεί ο καρκίνος του παγκρέατος και μετά υπάρχει η άνεση να γίνει διερεύνηση για όλα τα υπόλοιπα.
- Η οσφυαλγία ή ο πόνος στην κοιλιά. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται όταν ο καρκίνος του παγκρέατος βρίσκεται στο σώμα ή στην ουρά του παγκρέατος, διότι στο σημείο αυτό επεκτείνεται προς τα πίσω και προσβάλλει τα νεύρα δίπλα στη σπονδυλική στήλη. Ο πόνος αυτός είναι συχνά πολύ έντονος ή και αφόρητος και ο ασθενής χρειάζεται πολύ ισχυρά παυσίπονα. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα ότι το σύμπτωμα αυτό πάρα πολύ συχνά δεν αξιολογείται σωστά ούτε από τους ασθενείς, ούτε και από πολλούς γιατρούς. Αυτό συμβαίνει διότι η οσφυαλγία (ο πόνος στη μέση) είναι πάρα πολύ συχνός και οφείλεται σε μυοσκελετικούς λόγους. Γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται ως τέτοιος. Όμως, εάν η οσφυαλγία δεν βελτιώνεται μετά από την αρχική θεραπεία ενός τάχα «μυοσκελετικού προβλήματος», πρέπει αμέσως να ερευνούμε για άλλα αίτια. Είναι πραγματικά θλιβερό να έρχονται ασθενείς με προχωρημένο πλέον καρκίνο του παγκρέατος και να λένε ότι είχαν οσφυαλγία για πολλούς μήνες και έπαιρναν φάρμακα «για τη μέση τους» χωρίς φυσικά κανένα αποτέλεσμα, ενώ ο καρκίνος επεκτεινόταν και χειροτέρευε. Πολύ συχνά επίσης ο πόνος στο επάνω μέρος της κοιλιάς αποδίδεται σε γαστρίτιδα, σπαστική κολίτιδα, δυσπεψία, κτλ. και δεν αξιολογείται ως σύμπτωμα πιθανού καρκίνου του παγκρέατος, οδηγώντας πάλι σε σημαντικότατη απώλεια χρόνου και επιδείνωση της νόσου. Τόσο η ακριβής αξιολόγηση της οσφυαλγίας που επιμένει, του πόνου στην κοιλιά, όσο και του ικτέρου, απαιτούν την ειδική εμπειρία πραγματικά έμπειρου χειρουργού παγκρέατος, ή ογκολογικού χειρουργού, ώστε χωρίς καμία περαιτέρω καθυστέρηση να προβεί στην ειδική εξέταση που όχι μόνο βάζει την διάγνωση του καρκίνου του παγκρέατος, αλλά και εξακριβώνει το στάδιό του.
- Απώλεια βάρους, ανορεξία, αδυναμία, κατάθλιψη. Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται συνήθως σε αρκετά προχωρημένο καρκίνο του παγκρέατος και οφείλονται σε ουσίες που εκκρίνει ο καρκίνος οι οποίες προξενούν απώλεια μυικής μάζας (αδυνάτισμα) και βλάπτουν τον οργανισμό με πολλούς τρόπους οδηγώντας σε σταθερή και γρήγορη γενικευμένη φθορά.
- Σακχαρώδης διαβήτης. Αυτό είναι ίσως το πρωιμότερο σύμπτωμα καρκίνου του παγκρέατος και οφείλεται σε μία πρωτεΐνη που εκκρίνει ο καρκίνος η οποία δεν επιτρέπει στη φυσιολογική ινσουλίνη να δράσει και έτσι αυξάνεται το σάκχαρο. Υπολογίζεται ότι περίπου το 70% των ασθενών με καρκίνο παγκρέατος, εμφάνισαν σακχαρώδη διαβήτη 1 με 2 χρόνια πριν γίνει η διάγνωση. Το δεδομένο αυτό, εάν αξιολογηθεί σωστά, προσφέρει την δυνατότητα πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του παγκρέατος σε ιάσιμο (θεραπεύσιμο) στάδιο. Το ατύχημα είναι ότι σπανιότατα η ανεξήγητη εμφάνιση διαβήτη διερευνάται προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά εμπειρικά θεραπεύεται με τους συνήθεις τρόπους (δίαιτες, χάπια). Είναι πραγματικά δραματικό να βλέπουμε ασθενείς με προχωρημένο πλέον καρκίνο του παγκρέατος οι οποίοι είχαν εμφανίσει διαβήτη πριν από 6 ή 12 μήνες και έπαιρναν φάρμακα, ενώ ο καρκίνος επεκτεινόταν και χειροτέρευε. Πρέπει να υπάρξει μεγάλη ευαισθητοποίηση τόσο των γενικών γιατρών και των παθολόγων οι οποίοι βλέπουν πρώτοι ασθενείς με νεοεμφανιζόμενο διαβήτη, όσο και του πληθυσμού ώστε να διερευνάται η πιθανότητα ενός πρώιμου (δηλαδή ιάσιμου) καρκίνου του παγκρέατος.
Η διάγνωση του καρκίνου του παγκρέατος γίνεται με μία ειδικά εκτελεσμένη αξονική τομογραφία, η οποία δεν δείχνει μόνο τον όγκο, τις διαστάσεις του και την ακριβή του θέση, αλλά αποκαλύπτει και την σχέση που έχει με τις μεγάλες αρτηρίες και φλέβες που είναι σε επαφή με το πάγκρεας. Αποκαλύπτει δηλαδή εάν ο όγκος ακουμπάει ή διηθεί («μπαίνει μέσα») τα αγγεία αυτά. Αυτό έχει τεράστια και καθοριστική σημασία για την σωστή επιλογή της θεραπείας, εάν δηλαδή πρέπει να γίνει εγχείρηση γιά να αφαιρεθεί ο καρκίνος του παγκρέατος, ή πρέπει να γίνει χημειοθεραπεία πριν την εγχείρηση. Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι όταν υπάρχει υποψία για καρκίνο του παγκρέατος δεν χρειάζεται να χάνεται χρόνος για να γίνεται υπερηχογράφημα αφού αυτό δίνει μόνο ενδείξεις και ούτως ή άλλως θα καταφύγουμε στην αξονική. Η μαγνητική τομογραφία επίσης δίνει πάρα πολλές πληροφορίες αλλά όχι περισσότερες από την σωστή αξονική και συνήθως χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να γίνει. Γενικά το σύγχρονο «δόγμα» στα αναγνωρισμένα κέντρα παγκρεατικής χειρουργικής στις ΗΠΑ είναι η άμεση εκτέλεση αξονικής τομογραφίας με το λεγόμενο «παγκρεατικό πρωτόκολλο» με την παραμικρή κλινική υποψία καρκίνου του παγκρέατος και κατ’ ευθείαν εγχείρηση εάν ο όγκος μπορεί να αφαιρεθεί. Εάν όμως η αξονική τομογραφία αποδεικνύει ότι δεν είναι αφαιρέσιμος, ακολουθεί βιοψία και αμέσως χημειοθεραπεία ώστε να μετατραπεί σε αφαιρέσιμο. Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου όγκοι που αρχικά δεν ήταν αφαιρέσιμοι και δεν βελτιώθηκαν αρκετά μόνο με την χημειοθεραπεία που έγινε. Η ακτινοθεραπεία πρέπει να γίνεται σε ειδικά κέντρα με την πλέον προχωρημένη σύγχρονη τεχνολογία ώστε να μεγιστοποιείται μεν η καταστροφή του καρκίνου του παγκρέατος και να ελαχιστοποιείται οποιαδήποτε βλάβη των γύρω υγιών ιστών.
Η εγχείρηση αφαίρεσης του καρκίνου του παγκρέατος (παγκρεατεκτομή) είναι η τεχνικά περισσότερο απαιτητική και δύσκολη από όλες τις εγχειρήσεις στην κοιλιά. Είτε πρόκειται για αφαίρεση καρκίνου της κεφαλής του παγκρέατος (Whipple), είτε για αφαίρεση καρκίνου του σώματος ή της ουράς του παγκρέατος (περιφερική παγκρεατεκτομή), απαιτείται πολύ μεγάλη και αποδεδειγμένη εμπειρία σε αυτό ειδικώς το είδος των εγχειρήσεων. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίον στις ΗΠΑ έχουν καταβληθεί συντονισμένες και διαρκείς προσπάθειες την τελευταία δεκαετία ώστε αυτές οι εγχειρήσεις να γίνονται μόνο από λίγες, αυστηρά επιλεγμένες χειρουργικές ομάδες που έχουν εγνωσμένη και αναγνωρισμένη εμπειρία στις εγχειρήσεις για καρκίνο του παγκρέατος. Με τον τρόπο αυτό έχει αποδειχθεί με επανειλημμένες δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά ότι όχι μόνο έχουν μειωθεί πάρα πολύ οι μετεγχειρητικές επιπλοκές, αλλά έχει βελτιωθεί επίσης πολύ και η μακροπρόθεσμη επιβίωση. Ο ελάχιστος ετήσιος αριθμός εγχειρήσεων παγκρέατος που έχει οριστεί για να θεωρείται μία χειρουργική ομάδα πραγματικά αναγνωρισμένη στις ΗΠΑ είναι 15. Η δική μας ομάδα ετησίως εκτελεί το λιγότερο 25 τέτοιες εγχειρήσεις.
Κομβικό και κρισιμότατο ρόλο στη ογκολογική επιτυχία των εγχειρήσεων αυτών είναι η ριζικότητα. Η ριζικότητα στην εποχή μας πλέον δεν αποτιμάται εμπειρικά και υποκειμενικά (π.χ.: «ο χειρουργός καθάρισε καλά τον όγκο»), αλλά αντικειμενικά με μετρήσιμα μεγέθη: τα ευρέως υγιή όρια εκτομής και τον μεγάλο αριθμό λεμφαδένων (λεμφαδενικός καθαρισμός). Έχει πλέον αποδειχθεί ότι όσο περισσότεροι λεμφαδένες αφαιρούνται μαζί με τον όγκο, τόσο πιο καλή γίνεται η πρόγνωση μακροπρόθεσμα. Φυσικά, λόγω της ανατομίας του παγκρέατος και του ότι γύρω από αυτό και σε αμεσότατη επαφή με αυτό βρίσκονται πολύ μεγάλες και κρίσιμες αρτηρίες και φλέβες, οι περισσότεροι χειρουργοί προτιμούν να μην πλησιάζουν πολύ αυτά τα αγγεία για να μην διακινδυνεύσουν τραυματισμό τους. Χρειάζεται ειδική εμπειρία στο συγκεκριμένο τομέα ώστε να γίνεται ριζικός λεμφαδενικός καθαρισμός με απογύμνωση των αγγείων αυτών, χωρίς όμως να τίθενται αυτά σε κίνδυνο.
Δεν μπορεί να μην τονιστεί με την ισχυρότερη δυνατή έμφαση ότι η σωστή, πλήρης, ολοκληρωμένη, σύγχρονη και αποτελεσματική αντιμετώπιση ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος δεν μπορεί παρά να γίνεται από ομάδα ιατρών από πολλές ειδικότητες. Μαζί με την πεπειραμένη χειρουργική ομάδα με χειρουργούς και αναισθησιολόγους, πρέπει να βρίσκονται συντονισμένοι στο ίδιο υψηλό επίπεδο ογκολόγος, ακτινοθεραπευτής, επεμβατικός ακτινολόγος, γαστρεντερολόγος, κυτταρολόγος και παθολογοανατόμος. Στην δική μας ευρύτερη ομάδα, αυτά είναι δεδομένα τα αρκετά τελευταία χρόνια και αυτό μας δίνει την ευκαιρία να προσφέρουμε στους ασθενείς μας την υψηλότερη και πλέον προχωρημένη φροντίδα για τα καλύτερα δυνατά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον καρκίνο στο πάγκρεας, καλέστε τον κ. Τσιώτο στο:
- 210-6867688
- 6972094230
Επιθυμείτε να επικοινωνήσετε με τον γιατρό; Επικοινωνήστε μαζί του στο e-mail: [email protected]
Δείτε το βιογραφικό του κ. Τσιώτου ΕΔΩ: www.digestive-surgery.gr
Δείτε εδώ: Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τις ηπατίτιδες Α, Β, C, D και Ε
